Których rozwodów może dotyczyć nieważność?
Problem dotyczy jedynie spraw o rozwód, które nie zostały zakończone przed 3 lipca 2021 r. (nie został wydany prawomocny wyrok), jak i wszczętych od 3 lipca 2021 r. do 14 kwietnia 2023 r. W przypadku rozwodów odbywających się w tym okresie sąd musiał orzekać w składzie 1 sędziego, chyba że prezes sądu zarządził rozpoznanie sprawy w składzie 3 sędziów. Gdyby sprawa była rozpatrywana w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, zachodzi nieważność postępowania, zgodnie z uchwałą Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.
Orzekanie przez jednego sędziego i dwóch ławników
Sprawa, która stała się kanwą opisywanego problemu, dotyczyła zarządzenia, z dnia 6 lipca 2021 r., przez sędziego Sądu Okręgowego o rozpoznanie sprawy o rozwód w składzie jednego sędziego i dwóch ławników (czyli w okresie, w którym taki skład stanowił przesłankę do stwierdzenia nieważności). Sąd II instancji, przed którym zawisło rozpatrzenie sprawy rozwodowej, w której w I instancji orzekał sąd w takim składzie, stwierdził, że jest ona nieważna.
Ocenił, że artykuł ustawy antycovidowej który przewiduje, że w I i II instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, a także możliwości rozpoznawania sprawy w składzie trzech sędziów, przez szczególną zawiłość, nie stanowił podstawy do tego, aby w konkretnej sprawie zarządzić orzekanie rozpatrywania sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. Problemem był okres rozpatrywania sprawy. Od 3 lipca 2021 r. zarządzenie rozpatrywanej tak sprawy rozwodowej było niedopuszczalne. Jednocześnie, uznano ważność wszelkich spraw rozwodowych, rozpoznawanych w składzie 3 sędziów, jednak sędziów zawodowych – nie ławników.
Ponadto, sąd podkreślił, że taki skład nie byłby sądem w rozumieniu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i naruszałby m.in. prawo do sądu określonego w Konstytucji RP.
Sąd Najwyższy zajmuje stanowisko w sprawie
Ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie zapadło pod koniec minionego roku, 14 grudnia 2023 r. w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego (sygn. akt III CZP 32/23). Trzech sędziów w uchwale orzekło, że w sprawach niezakończonych do 3 lipca 2021 r., jak i wszczętych od 3 lipca 2021 do 14 kwietnia 2023 r., sąd mógł orzekać w składzie jednego sędziego lub 3 sędziów, jeśli tylko sąd zarządził rozpoznanie w takim składzie. W przypadku orzekania w składzie jednego sędziego, dwóch ławników – rozwód jest nieważny.
Rozwód jest nieważny – co dalej?
W przypadku gdy zapadł prawomocny wyrok, który jest dotknięty wadą nieważności, każda ze stron może wnieść o wznowienie postępowania. Nie można takiego wznowienia oczekiwać jeszcze przed uprawomocnieniem, np. przed złożeniem apelacji.
Czas na wniesienie skargi o wznowienie postępowania wynosi 3 miesiące od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie do wznowienia.
Jednakże, zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego skarga o wznowienie wyroku orzekającego rozwód jest niedopuszczalna, gdy choćby jedna strona zawarła nowy związek małżeński.
Skargę o wznowienie postępowania nie można także wnieść po upływie 10 lat od dnia uprawomocnienia się wyroku, z wyjątkiem sytuacji, gdy strona pozbawiona była możliwości działania lub nie była w sposób należyty reprezentowana.
Zespół kancelarii COGENTS